همه چیز در مورد اکسیژن ساز و اکسیژن درمانی

اکسیژن درمانی چیست؟

اکسیژن؛ گازی که در هوایی که ما تنفس میکنیم وجود دارد و برای زنده ماندن انسان ضروری است. بعضی از افراد که دچار مشکلات تنفسی هستند، بصورت طبیعی نمیتوانند اکسیژن کافی را وارد ریه های خود کنند. این افراد ممکن است به اکسیژن درمانی یا تأمین اکسیژن مکمل نیاز پیدا کنند. کسانی که تحت اکسیژن درمانی قرار میگیرند معمولا سطح بالاتری از انرژی، خواب راحت تر و کیفیت زندگی بهتری را تجربه میکنند.

چه کسانی به اکسیژن درمانی نیاز دارند؟

اکسیژن درمانی برای کسانی که که بصورت طبیعی نمیتوانند اکسیژن کافی را وارد ریه های خود کنند لازم است. این حالت معمولا بخاطر شرایطی که ریه های فرد دارد به وجود می آید که مانع از جذب اکسیژن میشود. برخی از این شرایط شامل موارد زیر میشود:

بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
ذات الریه
آسم
کوچک بودن ریه از بدو تولد (نوزاد نارس)
نارسایی قلبی
مشکلات غدد
آپنه ی خواب
نارسایی ریه
آسیب یا زخم در سیستم تهویه ی بدن

برای بررسی اینکه اکسیژن درمانی برای فردی مفید میباشد یا خیر، پزشکان میزان اکسیژن در خون شریان های فرد را اندازه گیری میکنند. راه دیگر بررس این موضوع استفاده از پالس اکسیمتر است که بدون گرفتن نمونه خون و بصورت غیرمستقیم، با وصل شدن به یکی از اعضای بدن فرد، مانند انگشت، میزان اکسیژن خون را اندازه گیری میکند.

بیشتر بخوانید: آلودگی هوا چه تاثیری بر بیماری کرونا دارد؟

سطح استاندارد اکسیژن در جریان خون شریان ها 75 تا 100 میلی متر جیوه (mmHg) است. اگر سطح اکسیژن فرد 60 میلی متر جیوه یا کمتر باشد، به اکسیژن درمانی نیاز دارد. اکسیژن اضافی هم برای سلول های ریه‌ها خطرناک است. میزان اکسیژن در جریان خون نباید از 110 میلی متر جیوه فراتر برود.

نشانه های کمبود اکسیژن:

تنفس سریع
تنفس بریده بریده یا کوتاه شدن تنفس
ضربان قلب بالا
سرفه یا خس خس سینه
تعریق بیشتر از حالت معمول
سرگیجه
تغییر رنگ پوست

انواع روش های اکسیژن درمانی چیست؟

استفاده از گاز اکسیژن
استفاده از اکسیژن مایع
استفاده از اکسیژن سازها
اکسیژن درمانی فشار بالا (Hyperbaric)

استفاده از گاز اکسیژن:

گاز اکسیژن در کپسول های قابل حمل ذخیره میشود. کپسول های اکسیژن میتوانند ثابت و سنگین باشند که معمولا در گوشه ای از فضای خانه استفاده میشوند و ظرفیت بالاتری دارند یا اینکه کوچک و قابل حمل باشند که ظرفیت کمتری دارند ولی خارج از فضای خانه هم از آنها استفاده میشود. در استفاده از گاز اکسیژن، روش انتقال اکسیژن پالسی است و جریان ثابت نیست.

استفاده از اکسیژن مایع:

اکسیژن مایع هم میتواند در کپسول های قابل حمل ذخیره شود. با توجه به اینکه اکسیژن مایع بیشتر از گاز اکسیژن فشرده شده است، مقدار بیشتری از اکسیژن میتواند در کپسول های کوچکتر ذخیره شود و در نتیجه با یک کپسول کوچکتر میتوان مقدار بیشتری از اکسیژن را نسبت به کپسول گاز اکسیژن استفاده کرد.

استفاده از اکسیژن سازها:

اکسیژن ساز مانند یک تهویه عمل میکند؛ هوا را از محیط اطراف دریافت میکند، آن را تغییر میدهد و هوای خالص تغییر یافته را ارسال میکند. تفاوتی که اکسیژن سازها با روش های دیگر دارند این است که اکسیژن سازها جنبه ی درمانی دارند. به این صورت که برخی از گازها و ذراتی که در هوای اطراف بصورت طبیعی وجود دارد را حذف میکنند و اکسیژن خالص را از طریق ماسک، لوله ی نازال یا لوله ای که مستقیما در جریان تنفس فرد وارد شده است، به کانال تنفس فرد منتقل میکنند.

اکسیژن سازها معمولا دارای ابعاد بزرگی هستند و حتی برخی از اکسیژن سازهای پرتابل، به معنای واقعی پرتابل نیستند! اما اکسیژن سازها در ابعاد بسیار کوچک برای استفاده در خارج از محیط خانه هم وجود دارد. مزیت اکسیژن سازها اینست که نیاز به شارژ اکسیژن (پر کردن دوباره) ندارند و همچنین در دراز مدت ارزانتر تمام میشوند.

اکسیژن درمانی فشار بالا:

این روش درمانی با بقیه ی روش ها کاملا متفاوت است. در این روش فرد در یک محفظه یا اتاق فشرده قرار میگیرد و اکسیژن خالص تنفس میکند. در این روش، فشار اکسیژن سه یا چهار برابر حالت طبیعی افزایش پیدا میکند. معمولا این روش در موارد زخم در دستگاه تنفسی، نارسایی های جدی و یا وجود حباب در رگ ها استفاده میشود. این روش بسیار حساس است و باید با احتیاط بالا استفاده شود تا سطح اکسیژن خون بیش از حد بالا نرود.

آنچه در مورد اکسیژن سازها لازم است بدانید

در ابتدا باید بگویم که برای خرید هر دستگاه درمانی باید نیاز درمانی خود را به خوبی بشناسید و با توجه به آن انتخاب کنید. بعضی اوقات افراد "در دسترس ترین" یا "راحت ترین" راه پاسخگویی به نیاز خود را انتخاب میکنند که همین باعث میشود که نه تنها به نیاز درمانی آنها به درستی پاسخ داده نشود بلکه هزینه ای بیشتر از حالت معمول برای آنها به همراه داشته باشد. پس ابتدا نیاز درمانی خود را از طریق مشورت با متخصصین بشناسید سپس از بین گزینه های موجود انتخاب کنید.

برای کسانی که کمبود اکسیژن دارند، با توجه به وضعیت آنها انتخاب های مختلفی وجود دارد. بسیاری از افراد در همان ابتدا، ساده ترین راه حل، یعنی استفاده از کپسول های اکسیژن را انتخاب میکنند. مشکل کپسول های اکسیژن این است که اولا حمل و نقل آنها آسان نیست و معمولا برای بیمار دست و پا گیر است و ثانیا نیاز به شارژ مجدد میتواند آزاردهنده و عامل زحمت باشد. اما جای نگرانی نیست! کپسول اکسیژن تنها راه پاسخگویی به نیاز اکسیژن شما نیست. یکی از انتخاب دیگر، اکسیژن سازهای خانگی و پرتابل(قابل حمل) هستند.

اکسیژن سازهای خانگی:

اکسیژن ساز های خانگی برای تأمین اکسیژن در خانه طراحی شده اند. اکسیژن ساز های خانگی فقط با برق متناوب (AC) تغذیه میشوند، حجیم هستند، دارای لوله ی بلندی هستند و در مرکز فضای خانه قرار داده میشوند.

مدل های قدیمی تر اکسیژن سازهای خانگی پر سر و صدا، پر مصرف(نزدیک به 600 وات) و سنگین(نزدیک به 25 کیلوگرم) بودند اما پیشرفت تکنولوژی موجب بهبود تمامی فاکتورهای مهم این دستگاه شده است. مدل های جدیدتر این دستگاه کم صدا تر، سبکتر (حدود 5 کیلو) و کم مصرف تر(نزدیک به 200 وات) هستند. به طور معمول اکسیژن های خانگی جریان اکسیژن 1 لیتر تا 5 لیتر بر دقیقه را میتوانند فراهم کنند.

اکسیژن سازهای پرتابل:

در کنار اکسیژن سازهای خانگی اکسیژن سازهای پرتابل (قابل حمل) قرار دارند. نحوه ی عملکرد اکسیژن‌سازهای پرتابل هم مشابه اکسیژن سازهای خانگی است اما طراحی آنها به گونه ای است که برای بیمار آزادی عمل بیشتری را فراهم کنند. مزیت اکسیژن سازهای پرتال این است که سطح اکسیژن آنها هرگز از سطح پزشکی (درمانی) خارج نمیشوند، سبک و کوچک هستند و به پر کردن دوباره نیازی ندارند. اکسیژن سازهای پرتابل میتوانند در اندازه، قیمت، ظرفیت، عمر باتری، اندازه و... بسیار متنوع باشند.

بیشتر بخوانید: آنچه در مورد CPAP و BIPAP باید بدانید!

فاکتورهای مهم دستگاه اکسیژن ساز چیست؟

ظرفیت تولید اکسیژن:

مهمترین فاکتور یک دستگاه اکسیژن ساز ظرفیت تولید اکسیژن آن است. این فاکتور مشخص میکند که آیا یک دستگاه میتواند نیازهای درمانی شما را تأمین کند یا خیر. اکثر اکسیژن سازها اکسیژن را بصورت یک جریان ثابت بر حسب لیتر بر دقیقه (lpm) تولید میکنند.

رایج ترین سطح جریان اکسیژن 2 لیتر بر دقیقه (lpm) است که 70% کاربران از این سطح جریان اکسیژن استفاده میکنند. تکنولوژی های نوین در دستگاه اکسیژن ساز، اکسیژن سازهای "دوز پالس" را معرفی کرده اند که در این نوع اکسیژن سازها، اکسیژن در بسته های کوچک مشخص، با هر تنفس بیمار وارد جریان تنفس فرد میشود.

اندازه:

پس از اینکه دستگاهی متناسب با نیاز درمانی خود به اکسیژن پیدا کردید، در مرحله ی دوم به اندازه ی دستگاه توجه کنید. دستگاه های اکسیژن ساز پرتابل میتوانند از 900 گرم تا 9 کیلوگرم وزن داشته باشند. هرچه دستگاه سبکتر باشد برای نیازهای پایین به اکسیژن و استفاده در محیط های خارج از فضای خانه مناسب تر است، در حالیکه دستگاه های سنگین تر معمولا قدرت بیشتری دارند و برای نیاز به اکسیژن بالا و استفاده ی تمام وقت (24 ساعته) مناسبتر میباشند.

عمر باتری:

دستگاه های اکسیزن ساز پرتابل با سه روش برق AC برق DC و باتری ها تغذیه میشوند. یکی از فاکتورهای مهم دستگاه اکسیژن ساز پرتابل، طول عمر باتری آن است. برخی از دستگاه ها دارای باتری با مدت زمان شارژ 1 ساعته هستند و برخی دیگر تا 8 ساعت میتوانند شارژ خود را نگه دارند. میزان مصرف باتری دستگاه هم به مد استفاده ی کاربر ربط دارد.

قیمت:

مانند هر وسیله ی دیگری، در خرید اکسیژن ساز هم قیمت اهمیت دارد. وقتی بین چند دستگاه که از نظر هر سه فاکتور بالا مناسب و مشابه هستند شک داشتید، ارزان ترین دستگاه میتواند انتخاب عاقلانه ای باشد!

نکات احتیاطی در اکسیژن درمانی:

در کنار تمام نکات مثبتی که برای دستگاه های اکسیژن ساز ذکر شد، هشدارها و نکات احتیاطی مهمی وجود دارد که افرادی که از این دستگاه استفاده میکنند و همچنین تمام افرادی که اکسیژن درمانی (اکسیژن تراپی) میکنند، لازم است به آن توجه کنند. در ادامه این نکات را بررسی میکنیم:

خشکی و عفونت در راه های هوایی:

ممکن است که در هنگام استفاده از اکسیژن ساز، در حلق و بینی خود احساس خشکی کنید. اکسیژن سازها دارای یک سیستم مرطوب کننده هستند که این رطوبت را از یک مخزن آب تأمین میکنند که این مخزن آب هم توسط کاربران پر میشود. شما باید حتما از آب مقطر خالص برای پر کردن مخزن اکسیژن ساز استفاده کنید تا از ایجاد کلسیم و باکتری جلوگیری شود. در غیر اینصورت، شما باید مخزن دستگاه را حداقل هفته ای یک بار با آب گرم و مواد شوینده تمیز کنید تا از ایجاد باکتری و رشد قارچ که موجب عفونت تنفسی میشوند جلوگیری شود.

خطر اشتعال:

بر خلاف چیزی که در مورد اکسیژن بیشتر شنیده میشود، اکسیژن به خودی خود قابل اشتعال نیست و به خودی خود منفجر نمیشود. اما وقتی اکسیژن در تماس با آتش باشد، حتی یک آتش کوچک در حد آتش یک شمع، میتواند به سرعت بعنوان سوخت عمل کند و آتش را از کنترل خارج کند.

در استفاده از اکسیژن ساز حداقل باید 2 متر از عوامل اشتعال (مانند فردی که سیگار میکشد یا اجاق گاز) فاصله داشته باشید. در اطراف افراد سیگاری بودن همیشه ایده ی بدی بوده! شما باید به همه اطرافیان و کسانی که به خانه ی شما وارد میشوند این هشدار را بدهید که شما از اکسیژن ساز استفاده میکنید و این موضوع باید جدی گرفته شود.

از اکسیژن ساز حتما در اتاقی که تهویه مناسب دارد استفاده کنید و همیشه مطمئن شوید که در هنگامی که از دستگاه استفاده نمیکنید دستگاه خاموش باشد. دستگاه های مربوط به اکسیژن را هرگز در مکان تنگ مانند کمد قرار ندهید و بر روی آنها وسایل سنگین نگذارید.

سایر هشدارها:

اکسیژن مایع در کپسول ها با دمای بسیار پایین منجمد میشود و در صورتی که این اکسیژن با پوست شما تماس داشته باشد موجب سوختگی شدید در پوست شما میشود. در صورتی که از روش درست و اصولی استفاده نکنید، این مسأله میتواند در پر کردن کپسول، برای شما خطرناک باشد.
کسانی که اکسیژن درمانی میکنند حتما باید به اندازه ی کافی در طول روز آب بنوشند. این مسأله برای کسانی که بیمار هستند یا کسانی که یک عمل جراحی را پشت سر گذاشته اند و محدود به فضای خانه هستند اهمیت دوچندانی دارد.
آلارم های مربوط به آتش سوزی را بصورت جدی تر و بیشتر در محل زندگی خود تعبیه کنید
در هنگام آشپزی به اندازه ی کافی از اکسیژن و دستگاه های تولید کننده ی اکسیژن دور باشید
برای جلوگیری از زمین خوردن به وسیله ی شلنگ دستگاه های تأمین اکسیژن، شلنگ دستگاه را بوسیله ی چسب به پشت لباس خود بچسبانید

منابع: