آلزایمر چیست و چگونه درمان می شود؟ + علائم آلزایمر
آلزایمر یکی از مهم ترین و شایع ترین بیماری های تخریب کنندهی مغز است که به تدریج موجب کاهش حافظه، توانایی تفکر و عملکرد روزمره ی فرد می شود. این بیماری معمولاً در سنین بالا بروز می کند، اما گاهی ممکن است در افراد جوان تر نیز دیده شود. آلزایمر نه تنها زندگی فرد مبتلا، بلکه خانواده و اطرافیان او را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و یکی از مهم ترین چالش های نظام های بهداشتی در سراسر جهان به شمار می رود.
با افزایش امید به زندگی و بالا رفتن جمعیت سالمندان، شیوع آلزایمر رو به افزایش است و این موضوع اهمیت شناخت و پیش گیری از آن را دو چندان می کند. اگر چه تا کنون درمان قطعی برای این بیماری یافت نشده است، اما پژوهش های علمی گسترده در زمینه های دارویی، تغذیه ای و سبک زندگی نشان داده اند که می توان روند پیشرفت بیماری را کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید.
در این مقاله تلاش می شود تا با نگاهی علمی و کاربردی، به معرفی بیماری آلزایمر، علل و علائم آن، روش های تشخیص، درمان های دارویی و غیر دارویی، و همچنین راه های پیش گیری از این بیماری پرداخته شود. هدف این پژوهش، افزایش آگاهی عمومی دربارهی آلزایمر و اهمیت مراقبت از بیماران مبتلا به آن است.
علائم شروع آلزایمر در زنان و مردان
بیماری آلزایمر یکی از پیچیده ترین اختلالات عصبی شناختی است که بهدلیل تخریب پیش رونده سلول های عصبی مغز و از بین رفتن ارتباطات نورونی ایجاد می شود. پاتو فیزیولوژی دقیق این بیماری هنوز بهطور کامل شناخته نشده است، اما شواهد علمی نشان می دهد که آلزایمر نتیجه ی تعامل چندین عامل ژنتیکی، زیستی و محیطی است که در طول زمان باعث بروز تغییرات ساختاری و شیمیایی در مغز می گردد.
1- تغییرات پاتولوژیک در مغز:
مهم ترین ویژگی های پاتولوژیک بیماری آلزایمر، تشکیل پلاکهای آمیلوئیدی در فضای بین سلولی و کلافه های نوروفیبریلار درون نورون ها است.
پلاک های آمیلوئیدی از تجمع غیر طبیعی پروتئینی به نام بتا-آمیلوئید حاصل می شوند که از تجزیه ی ناقص پروتئین پیشساز آمیلوئید بهوجود می آید. این تجمعات با اختلال در ارتباط سیناپسی و در نهایت مرگ سلول های عصبی همراه است.
از سوی دیگر، پروتئین تاو که به طور طبیعی وظیفه ی پایداری ریز لوله های سلولی را بر عهده دارد، در بیماران آلزایمری دچار فسفریلاسیون غیر طبیعی می شود و ساختار درونی نورون را مختل می کند. در نتیجه، شبکه ی حمل و نقل سلولی از کار افتاده و نورون ها دچار تخریب می شوند.
2- عوامل ژنتیکی:
مطالعات ژنتیکی نشان داده اند که برخی ژن ها نقش کلیدی در بروز آلزایمر دارند. از جمله، ژن APOE (Apolipoprotein E) بهویژه الل ε4 بهعنوان قوی ترین عامل خطر ژنتیکی برای آلزایمر دیررس شناخته شده است. وجود این الل احتمال تجمع پروتئین بتا-آمیلوئید را افزایش می دهد.
در نوع نادر آلزایمر زودرس، جهش در ژن های APP، PSEN1 و PSEN2 منجر به تولید بیش از حد بتا آمیلوئید و بروز سریع تر علائم بیماری می شود.
3- افزایش سن:
افزایش سن مهم ترین عامل خطر غیر قابل اجتناب در بروز آلزایمر است. با بالا رفتن سن، کارایی سیستم عصبی و توانایی مغز در ترمیم سلول های آسیب دیده کاهش می یابد. همچنین، میزان تولید رادیکال های آزاد و استرس اکسیداتیو افزایش یافته و موجب تخریب غشای سلولی و پروتئین های مغزی می شود. این تغییرات زمینه ساز تشکیل پلاک ها و کلافه های نورونی هستند.
4- عوامل سبک زندگی و بیماری های همراه:
عوامل متعددی از جمله فشار خون بالا، دیابت نوع دو، چاقی، کلسترول بالا، مصرف دخانیات، بی تحرکی و تغذیه نا سالم می توانند احتمال بروز آلزایمر را افزایش دهند.
این عوامل با ایجاد آسیب در عروق خونی مغز، باعث کاهش خون رسانی و اکسیژن رسانی به بافت عصبی می شوند و در نهایت عملکرد نورون ها را مختل می کنند.
از سوی دیگر، کم خوابی مزمن، افسردگی و استرس های طولانی مدت نیز در افزایش خطر ابتلا مؤثر گزارش شده اند.
5- عوامل محیطی و ضربه های مغزی:
قرار گرفتن در معرض آلودگی های محیطی، فلزات سنگین (مانند آلومینیوم و جیوه) و آسیب های مکرر به سر، از دیگر عوامل مطرح در پاتوژنز آلزایمر هستند. تحقیقات نشان می دهد که ضربه های شدید مغزی می توانند سبب آغاز زودرس فرآیند های تخریبی در سلول های عصبی شوند.
به طور کلی، بروز بیماری آلزایمر نتیجه ی هم افزایی چندین عامل است. تجمع پروتئین های غیر طبیعی آمیلوئید و تاو، در کنار استعداد ژنتیکی، افزایش سن، بیماری های متابولیک و عوامل محیطی، منجر به اختلال در عملکرد نورون ها و از بین رفتن تدریجی بافت مغز می شود. درک دقیق سازو کار های ایجاد این بیماری، کلید اصلی برای توسعه ی روش های مؤثر در پیش گیری و درمان آن به شمار می آید.
مغز چگونه کار می کند و آلزایمر چه تأثیری بر آن دارد؟
1- عملکرد طبیعی مغز:
مغز انسان پیچیده ترین اندام بدن است و بهعنوان مرکز کنترل تمامی فعالیت های شناختی، حرکتی، حسی و هیجانی عمل می کند.
این اندام از حدود ۸۶ میلیارد سلول عصبی (نورون) تشکیل شده است که از طریق شبکه ای عظیم از ارتباطات الکترو شیمیایی با یکدیگر در تعامل اند. هر نورون از سه بخش اصلی تشکیل می شود:
- دندریت ها :که پیام ها را از سایر نورون ها دریافت می کنند.
- آکسون: که پیام عصبی را به سلول های دیگر منتقل می کند.
- پایانه های سیناپسی: که محل انتقال پیام های شیمیایی بین نورون ها هستند.
ارتباط بین نورون ها از طریق انتقال دهنده های عصبی مانند استیلکولین، دوپامین و گلوتامات انجام می شود. این مواد شیمیایی برای فرآیند های حافظه، یادگیری، تصمیم گیری و رفتار حیاتی اند.
بخش هیپو کامپ در مغز نقش محوری در ذخیره و بازیابی اطلاعات حافظه دارد، در حالی که قشر مغز وظیفه پردازش اطلاعات، تفکر منطقی و قضاوت را بر عهده دارد. هماهنگی دقیق بین این بخش ها، موجب عملکرد طبیعی ذهن و رفتار انسان می شود.
2- تأثیر آلزایمر بر مغز:
در بیماری آلزایمر، ساختار و عملکرد طبیعی مغز بهتدریج دچار تخریب می شود. مهم ترین تغییرات پاتولوژیک در مغز افراد مبتلا عبارت اند از:
الف) تخریب ارتباطات نورونی:
تجمع پروتئین های غیر طبیعی بتا-آمیلوئید در فضای بین نورون ها منجر به تشکیل پلاک های آمیلوئیدی می شود. این پلاک ها مسیر های ارتباطی بین سلول های عصبی را مسدود کرده و انتقال پیام های عصبی را مختل می کنند. در نتیجه، فرآیند های شناختی مانند یاد گیری، تمرکز و حافظه دچار اختلال می گردد.
ب) تخریب درون سلولی:
پروتئین تاو که وظیفه ی تثبیت ساختار داخلی نورون ها را دارد، در اثر فسفر یلاسیون غیر طبیعی به شکل رشته های درهم تنیده در می آید. این وضعیت موجب فروپاشی اسکلت سلولی نورون و در نهایت مرگ آن می شود.
3- تغییرات ساختاری در بخش های مختلف مغز:
پیشرفت بیماری آلزایمر با آتروفی (تحلیل رفتگی) تدریجی مغز همراه است.
ابتدا هیپوکامپ مرکز اصلی حافظه کوتاه مدت آسیب می بیند، سپس تخریب به نواحی دیگر قشر مغز گسترش می یابد. در مراحل پیشرفته، اندازه ی مغز کاهش یافته و بطن های مغزی گشاد می شوند.
این تغییرات ساختاری با کاهش توانایی فرد در یادآوری، تصمیم گیری و انجام فعالیت های روزمره همراه است.
4- پیامد های عملکردی و رفتاری:
اختلال در شبکه های عصبی مغز سبب بروز علائم بالینی مشخصی می شود که شامل:
- فراموشی رویداد های اخیر
- دشواری در تمرکز و حل مسئله
- تغییرات در رفتار، خلق و خو و شخصیت
- ناتوانی در تشخیص مکان و زمان
- کاهش تدریجی توانایی برقراری ارتباط
در مراحل پیشرفته تر، بیمار توانایی انجام امور ساده ای مانند تغذیه، لباس پوشیدن یا شناسایی اعضای خانواده را از دست می دهد.
بهطور کلی، در مغز سالم ارتباطات عصبی با دقت و هماهنگی بالا انجام می شود، اما در مغز مبتلا به آلزایمر، تجمع پروتئین های غیر طبیعی و مرگ نورون ها باعث از بین رفتن این ارتباطات می گردد.
این فرایند نه تنها ساختار فیزیکی مغز را تغییر می دهد، بلکه عملکرد شناختی و رفتاری فرد را نیز به صورت تدریجی مختل می سازد.
درک سازو کار های تأثیر آلزایمر بر مغز، زمینه ساز توسعه ی روش های نوین درمان و پیش گیری از این بیماری در آینده خواهد بود.
علائم آلزایمر شدید و مراحل بیماری
بیماری آلزایمر یک اختلال عصبی پیش رونده است که با کاهش تدریجی عملکرد شناختی، رفتاری و عملکرد روزمره همراه می باشد. این بیماری معمولاً بهصورت آهسته آغاز می شود و با گذر زمان، علائم آن شدت می یابد.
تغییرات در مغز ممکن است سال ها پیش از بروز علائم بالینی آغاز شوند؛ به همین دلیل، شناخت زود هنگام مراحل بیماری در تشخیص و درمان مؤثر اهمیت زیادی دارد.
۱ علائم اولیه :
در مراحل ابتدایی، فرد ممکن است هنوز مستقل باشد، اما تغییراتی ظریف در حافظه و رفتار قابل مشاهده است.
مهم ترین علائم در این مرحله عبارتاند از:
- فراموشی رویداد ها یا مکالمات اخیر.
- دشواری در یادآوری نام ها یا مکان های آشنا.
- گم کردن اشیای روزمره (کلید، تلفن همراه، عینک و...).
- مشکل در تمرکز یا انجام چند کار هم زمان.
- ناتوانی در یافتن واژه های مناسب هنگام صحبت.
- احساس سر درگمی در مکان های جدید.
- کاهش انگیزه و کناره گیری از فعالیت های اجتماعی.
در این مرحله، معمولاً اطرافیان زود تر از خود فرد متوجه تغییرات رفتاری و حافظه ای می شوند.
2- مرحله میانی :
در این مرحله، اختلالات شناختی و رفتاری شدید تر می شوند و بیمار برای انجام فعالیت های روزمره نیاز به کمک پیدا می کند.
ویژگی های بارز این مرحله شامل موارد زیر است:
- فراموشی گسترده تر (از جمله رویداد های شخصی یا اطلاعات زندگی خود فرد).
- دشواری در مدیریت امور مالی، رانندگی یا استفاده از وسایل معمولی.
- اختلال در قضاوت و تصمیم گیری.
- سر درگمی در زمان و مکان (مثلاً اشتباه گرفتن فصل ها یا روز ها).
- تغییرات خلق و خو و رفتار (اضطراب، پر خاشگری یا بی قراری).
- بروز هذیان یا توهم در برخی بیماران.
- نیاز به یادآوری مداوم برای تغذیه، استحمام یا مصرف دارو.
در این مرحله، معمولاً هیپوکامپ و قشر گیجگاهی-جداری مغز آسیب بیشتری می بیند و توانایی شناختی به طور محسوسی کاهش می یابد.
3- مرحله پیشرفته :
در مرحله ی پیشرفته، عملکرد مغزی به شدت مختل می شود و بیمار به مراقبت دائمی نیاز دارد.
علائم اصلی این مرحله عبارت اند از:
- از دست دادن کامل حافظه ی کوتاه مدت و بلند مدت
- ناتوانی در شناسایی اعضای خانواده و نزدیکان
- از بین رفتن توانایی برقراری ارتباط کلامی یا درک گفتار
- ناتوانی در انجام کار های ساده مانند خوردن، لباس پوشیدن یا راه رفتن.
- کاهش کنترل عضلانی و حرکتی.
- بی اختیاری ادرار و مدفوع.
- کاهش شدید وزن و ضعف عمومی بدن.
روش های تشخیص آلزایمر
1- ارزیابی بالینی و مصاحبه پزشکی:
نخستین گام در تشخیص آلزایمر، گرفتن شرح حال دقیق از بیمار و خانواده ی اوست.
پزشک با بررسی سابقه ی پزشکی، زمان شروع علائم، پیشرفت آنها و تأثیر شان بر عملکرد روزانه، دید کلی از وضعیت شناختی بیمار به دست می آورد.
همچنین دارو های مصرفی، سوابق بیماری های روانی، سکته مغزی یا آسیب های مغزی بررسی می شوند تا سایر علل قابل درمان فراموشی گردند.
2- ارزیابی شناختی و روان شناختی:
برای سنجش عملکرد ذهنی، از آزمون های استاندارد عصب روان شناختی استفاده می شود.
این آزمون ها شامل ارزیابی های زیر هستند:
- حافظهی کوتاه مدت و بلند مدت
- توانایی توجه و تمرکز
- زبان و گفتار
- توانایی حل مسئله و قضاوت
- عملکرد دیداری فضایی
3- آزمایش های خونی و بیوشیمیایی:
آزمایش های خونی عمدتاً برای سایر بیماری هایی انجام می شوند که می توانند علائمی مشابه آلزایمر ایجاد کنند؛ مانند:
- کمبود ویتامین B12 یا اسیدفولیک
- اختلالات تیروئید
- عفونت ها
- اختلالات الکترولیتی یا کبدی
علاوه بر این، پژوهش های جدید در حال توسعهی نشانگرهای زیستی در خون و مایع مغزی–نخاعی هستند که می توانند برای تشخیص زود هنگام آلزایمر به کار روند.
مهم ترین این نشانگر ها شامل سطح بتا-آمیلوئید 42 و پروتئین تاو فسفریله است.
4- تصویر برداری مغزی:
تصویر برداری از مغز نقش مهمی در تشخیص و افتراق آلزایمر از سایر انواع دمانس دارد.
رایج ترین روش های تصویربرداری عبارتاند از:
- MRI تصویر برداری تشدید مغناطیسی:
برای بررسی تحلیل رفتگی (آتروفی) در نواحی خاص مغز مانند هیپوکامپ و قشر گیجگاهی–جداری استفاده می شود.
- CT Scan توموگرافی کامپیوتری:
در دسترس ترین روش برای علل ساختاری مانند تومور، سکته یا خون ریزی مغزی است.
روش های درمان آلزایمر
بیماری آلزایمر تاکنون درمان قطعی ندارد، زیرا آسیب های عصبی ناشی از تجمع پروتئین های غیر طبیعی در مغز غیر قابل برگشت است.
با این حال، پیشرفت های علمی در حوزه ی دارو شناسی، روان شناسی و توان بخشی منجر به توسعه ی روش هایی شده است که می توانند پیشرفت بیماری را کند کرده، علائم را کاهش دهند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشند.
درمان آلزایمر معمولاً بهصورت ترکیبی از درمان دارویی، غیر دارویی انجام می شود.
1- درمان دارویی :
الف) مهارکننده های آنزیم کولیناستراز
در مراحل خفیف تا متوسط بیماری آلزایمر، سطح انتقال دهنده ی عصبی استیلکولین در مغز کاهش می یابد.
دارو های این گروه با مهار آنزیم تجزیه کننده ی استیلکولین، باعث افزایش سطح آن در مغز می شوند و در نتیجه عملکرد حافظه و یادگیری را بهبود می بخشند.
رایج ترین دارو های این گروه عبارتاند از:
- دونپزیل: قابل استفاده در تمام مراحل بیماری.
- ریواستیگمین: بهویژه در بیماران مبتلا به آلزایمر و پارکینسون.
- گالانتامین: در مراحل خفیف تا متوسط بیماری.
2- درمان غیر دارویی:
الف) توان بخشی شناختی
هدف این روش، حفظ و تقویت توانایی های ذهنی باقی مانده از طریق تمرینات شناختی است.
بیمار با فعالیت هایی مانند حل پازل، یاد آوری خاطرات، بازی های فکری و تمرینات حافظه تحریک ذهنی می شود.
تحقیقات نشان داده اند که این مداخلات می توانند سرعت افت شناختی را کاهش دهند.
ب) کاردرمانی و فیزیوتراپی
کار درمانی با هدف حفظ استقلال در فعالیت های روز مره (لباس پوشیدن، غذا خوردن، نظافت شخصی) انجام می شود.
فیزیوتراپی نیز به حفظ تعادل، قدرت عضلانی و جلوگیری از افتادن بیمار کمک می کند.
ج) حمایت روانی و اجتماعی
مشاورهی روان شناختی برای بیمار و خانواده نقش مهمی در کاهش اضطراب، افسردگی و فشار مراقبتی دارد.
گروه های حمایتی خانوادگی می توانند با تبادل تجربه، در بهبود روحیهی بیماران بسیار مؤثر باشند.
د) اصلاح سبک زندگی
پژوهش ها نشان داده اند که رژیم غذایی مدیترانه ای، فعالیت بدنی منظم، خواب کافی و مشارکت در فعالیت های اجتماعی می تواند عملکرد مغزی را حفظ کرده و خطر پیشرفت آلزایمر را کاهش دهد.
همچنین ترک سیگار، کنترل فشار خون، قند و کلسترول نقش پیش گیرانه مهمی دارد.
نتیجه گیری
بیماری آلزایمر یکی از شایع ترین و پیچیده ترین اختلالات عصبی-شناختی است که با تخریب پیش رونده نورون ها و اختلال در ارتباطات مغزی، موجب کاهش حافظه، توانایی شناختی و توانایی انجام فعالیت های روزمره می شود. این بیماری نتیجه ی تعامل چندین عامل شامل ژنتیک، افزایش سن، تغییرات بیوشیمیایی مغز، عوامل متابولیک و سبک زندگی است.
تشخیص زود هنگام آلزایمر از طریق ارزیابی بالینی، آزمون های شناختی، تصویر برداری مغزی و آزمایش های بیوشیمیایی امکان پذیر است و نقش کلیدی در مدیریت مؤثر بیماری دارد. هرچند درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد، ترکیب دارو های مهار کننده کولین استراز، مهاکننده ها ، درمان های علامتی، توان بخشی شناختی و حمایت روانی– اجتماعی می تواند روند پیشرفت بیماری را کند کرده و کیفیت زندگی بیماران و خانوادهها را بهبود بخشد.
پژوهش های اخیر در زمینه ی دارو های هدف مند، درمان های ژنتیکی و سلول های بنیادی امید تازه ای برای کاهش آسیب مغزی و بهبود عملکرد شناختی بیماران ایجاد کرده اند.
سایت درمان کالا همواره بهترین سایت خرید تجهیزات پزشکی است، که می توانید با بهره گیری از آن ها بهترین نتیجه را حاصل فرمایید، و بدون هیچ شک و شبهه ای راجع به کیفیت کالا از این سایت خریداری کنید زیرا اعتماد شما برای ما بهترین تبلیغ است.
